Delen van Ethiopië, Somalië, Nigeria, Zuid-Soedan, Afghanistan en Jemen lopen groot risico op een hongersnood, maar wat betekent dat voor de getroffen kinderen en families, en hoe gaat het nu verder? 

Hier is een uitleg over hongersnood en waarom we dit woord alleen maar gebruiken in de humanitaire sector wanneer een voedselcisis, meestal veroorzaakt door meerdere factoren, een rampzalig stadium heeft bereikt. Het is zeldzaam, maar wanneer het gebeurt, betekent dit dat er een extreem voedseltekort is en kinderen en volwassenen binnen een bepaald gebied dagelijks komen te overlijden door ondervoeding.

1. Wat is hongersnood? 
Een hongersnood is de meest ernstige fase van het systeem van de Verenigde Naties om voedselonzekerheid aan te geven. Dit systeem is bedacht in 2004 en groeide uit tot de wereldwijde standaard voor de classificatie van acute voedselonzekerheid. Het Integrated Food Security Phase Classification (IPC) systeem gebruikt een schaal voor het classificeren van de ernst van voedselonzekerheid, waarbij de nadruk ligt op intensiteit in plaats van op omvang. Het begint bij IPC Fase 1, en eindigt met hongersnood als IPC Fase 5.

2. Aan welke voorwaarden moet worden voldaan om iets een hongersnood te noemen?
Een hongersnood classificatie wordt toegekend wanneer:
tenminste 20% van de huishoudens in een gebied kampt met een extreem gebrek aan voedsel
30% van de kinderen lijdt aan acute ondervoeding
2 op de 10.000 mensen elke dag sterft door ondervoeding of door ziekte als gevolg van ondervoeding

3. Wat is het doel van het IPC-systeem?  
Het belangrijkste doel van het IPC-systeem is om informatie leveren die besluitvormers kunnen gebruiken om de juiste actie te ondernemen en zo te voorkomen dat hongercrises verder verslechteren. Het biedt hun een analyse van voedselonzekerheid en acute ondervoeding als basis voor noodmaatregelen, evenals beleid en programmering op middellange en lange termijn. 

4. Wie bepaalt wanneer een hongersnood wordt uitgeroepen?
De beslissing wordt over het algemeen gezamenlijk genomen door de regering van het getroffen land en de Verenigde Naties. De verklaring wordt normaal gesproken geïnformeerd door een hongersnoodclassificatie via het IPC-systeem en een analyse door het "Famine Early Warning Systems Network" (FEWSNET).

FEWSNET is in 1985 door de Amerikaanse regering opgericht om gegevens uit verschillende bronnen te verzamelen en te analyseren na verwoestende hongersnoden in Oost- en West-Afrika, waaronder de dood van ongeveer een miljoen mensen in Ethiopië in 1984.

Het besluit om hongersnood uit te roepen is zeer politiek. Er zijn veel gevallen waarin de criteria voor een officiële hongersnood aanwezig waren, maar zonder dat er een formele hongersnood werd uitgeroepen.  

5. Dwingt een hongersnoodverklaring tot actie? 
Nee. De hongersnoodverklaring draagt geen bindende verplichtingen met zich mee voor de Verenigde Naties of haar leden. Een verklaring dient om wereldwijde aandacht te vestigen op het probleem.

6. Wanneer is de laatste hongersnood uitgeroepen?
In februari 2017 werd een hongersnood uitgeroepen in delen van Zuid-Soedan. Bijna 80.000 mensen werden er geconfronteerd met hongersnood (IPC Fase 5). Nog eens een miljoen mensen werden geclassificeerd in de groep ‘noodsituaties’, oftewel IPC Fase 4.

7. Is er al eerder een hongersnood uitgeroepen in Somalië? 
In Somalië is eerder een hongersnood uitgeroepen in 2011, toen 490.000 mensen catastrofale niveaus van acute voedselonzekerheid ervoeren (IPC Fase 5). Dit kwam door conflict, droogte en hoge voedselprijzen. Ongeveer 260.000 mensen kwamen om het leven, meer dan de helft daarvan waren kinderen onder de vijf jaar. Toen er in 2017 een andere hongersnood op de loer lag, kon de hongersnood worden voorkomen door snelle actie.

8. Welke actie kan worden ondernomen om hongersnood te voorkomen
Er zijn vier belangrijke punten die cruciaal zijn om hongersnood te voorkomen:

• vroege waarschuwingen en actie
• een georganiseerde internationale reactie
• volledige en ongehinderde humanitaire toegang
• stopzetting van conflicten
   

Deze factoren zijn nodig om te verzekeren dat voedsel, water, landbouwmiddelen, en sanitaire middelen de meest kwetsbare groepen bereiken. Volledige en ongehinderde humanitaire toegang is voornamelijk noodzakelijk om operaties op te zetten, evenals goederen en personeel te vervoeren waar nodig is. Dit is vooral belangrijk in conflictgebieden, waar veilige toegang cruciaal is.  

Hoewel het van vitaal belang is om op korte termijn hulp te bieden, moet de lange termijn focus liggen op de onderliggende oorzaken van honger, ondervoeding en voedselonzekerheid, waaronder conflict en klimaatverandering.

9. Waarom worden kinderen meer geraakt door een hongersnood dan volwassenen? 
Kinderen die lijden aan ondervoeding hebben meer kans op ziektes, zoals diarree, cholera, malaria en longontsteking. Zonder genoeg voedzaam eten of het vermogen om de juiste voedingsstoffen op te nemen als gevolg van ziekte, lopen kinderen onder de vijf jaar een hoog risico op acute ondervoeding, die tot de dood kan leiden. Als een kind overleeft, heeft het grotere kans op dwerggroei kan en de mentale en fysieke ontwikkeling kan belemmerd worden.  

Hongersnood kan er ook voor zorgen dat families drastische maatregelen nemen om te overleven. Denk aan het uithuwelijken van kinderen voor eten of geld, of kinderen permanent van school halen om te laten werken.

10. Waarom is het gebruik van de term ‘hongersnood’ zo controversieel?
Hongersnood heeft zowel menselijke als politieke connotaties. Voor mensen vernietigt het hun levensonderhoud, wat resulteert in levensbedreigende voedseltekorten, verhoogde ernstige ondervoeding, ziekte uitbraken en veel sterfgevallen.  

Voor humanitaire organisaties is hongersnood een gevolg van het falen in preventie en reactie. Voor overheden kan het politiek controversieel zijn omdat het kan wijzen op een falend bestuur en het onvermogen om mensen basisbescherming te bieden.